ما در این مطلب می‌خواهیم در مورد مواد رنگزای مصنوعی صحبت نماییم. در واقع امروزه یکی از دغدغه‌های اکثر افراد با آن رو به رو هستند داشتند لباس‌هایی نو ولی رنگ رفته است. این معضل سبب می‌شود که افراد مجبور باشند لباس‌های مورد علاقه خود را فقط به این دلیل که رنگ آنها رفته است دور بیاندازند. این مساله سبب شد که امروزه کمک گرفتن از هنر رنگرزی در بین مردم بسیار رایج شود.
رنگرزی به این صورت است که در آن با استفاده مواد رنگزا انواع منسوجات و الیاف رنگ می‌شود. مواد رنگرزی که برای رنگ کردن لباس‌ها و منسوجات به کار می‌رود شامل دو نوع مواد رنگزای مصنوعی یا همان شیمیایی و مواد رنگرزی طبیعی می‌باشد. که ما در این مطلب می‌خواهیم انواع مواد رنگزای مصنوعی یا همان شیمیایی را معرفی می‌نماییم. با ما تا انتهای این مقاله آشنا باشید.
آشنایی با انواع مواد رنگزای مصنوعی
قبل از اینکه در مورد مواد رنگزای مصنوعی صحبت کنیم در ابتدا باید یک توضیح و تعریف مختصری در رابطه با مواد رنگزا داشته باشیم. در واقع به موادی مواد رنگزا می گویند که این مواد در درون و ساختار خود دارای ذخایر رنگی یا همان پیگمنت ها هستند. که از این مواد و رنگدانه های موجود در آن به دلیل داشتن این خاصیت می‌توان در رنگرزی الیاف و منسوجات استفاده نمود. همان طور که در بالا اشاره نمودیم این مواد یا به صورت طبیعی هستند یعنی از مواد موجود در طبیعت به دست می‌آیند یا به صورت شیمیایی یا همان مصنوعی هستند که ساخته شده به دست بشر هستند. از این رو به این دو دسته مواد رنگرزی طبیعی و مواد رنگزای مصنوعی یا شیمیایی می گویند.
در واقع مواد رنگزای مصنوعی کاربرد وسیعی دارند یعنی کاربردی فراتر از رنگ کردن لباس‌ها و الیاف‌ها. از این رو می‌توان گفت که مواد رنگزای مصنوعی شامل رنگ‌های ساختمانی، موی سر، صنعتی، هنری و … می‌باشد. لازم به ذکر است که بدانید تمام رنگ‌هایی یا مواد رنگزایی که در این موارد مورد استفاده قرار می‌گیرند جزء مواد رنگزای مصنوعی هستند.
مواد رنگزای مصنوعی را بر سه اساس طبقه بندی می‌کنند. اولی بر اساس خواص آنها و دوم بر پایه ساختار شیمیایی مواد رنگزا و سومین شیوه طبقه بندی این مواد بر اساس روش استفاده مواد رنگزا در رنگرزی می‌باشد. همچنین روش‌ها و تکنیک رنگرزی به ساختار و طبیعت الیاف مورد رنگرزی بستگی دارد. این جمله به این معنی است که روش رنگرزی الیافی همچون پشم و ابریشم با رنگرزی الیافی دیگر که از حیوانات به دست آمده است یا الیافی مثل پنبه که از گیاهان به دست آمده متفاوت است.
به طور کلی باید بدانید مهم‌ترین عاملی که در رنگرزی تعیین کننده و مشخص کننده می‌باشد که باید از چه تکنیک رنگرزی یا چه نوع رنگی استفاده کنید ساختار یا همان ساختمان شیمیایی الیاف است. به عنوان مثال الیاف طبیعی که از حیوانات به دست آمده‌اند مثل پشم و ابریشم از پروتئین می‌باشد و گروه‌های اسیدی و بازی این الیاف را تشکیل می‌دهند. در واقع این گروه‌ها متصل شونده به مولکول‌های رنگ به الیاف هستند و از این رو برای رنگ کردن یا رنگرزی این گونه الیاف باید از رنگ‌هایی استفاده شود که دارای بنیان اسیدی و بازی هستند.
در ادامه به معرفی انواع مواد رنگزای مصنوعی می‌پردازیم.
معرفی انواع مواد رنگزای مصنوعی
همان طور که تا این قسمت مقاله توضیح دادیم دریافتیم که تقسیم بندی مواد رنگرزی مصنوعی بر اساس سه رویکرد خواص مواد رنگزا، ساختار یا ساختمان شیمیایی مواد و روش و نوع استفاده از آن در رنگرزی می‌باشد. حال در ادامه به معرفی مواد رنگرزی مصنوعی می‌پردازیم. در واقع مواد رنگزای مصنوعی شامل دو دسته کلی رنگ‌های آنیلینی و رنگ‌های کرومی تقسیم می‌شوند.
این رنگ‌ها از جمله رنگ‌هایی هستند که از دیرباز تاکنون مورد استفاده برای رنگرزی خامه‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند. این رنگ‌های اروپایی به دلیل ارزان قیمت بودن و همچنین به دلیل اینکه رنگرزی با آنها بسیار آسان است سبب شده که طی ادوار مختلف همیشه جزء رنگ‌های پر مصرف برای رنگرزی بوده‌اند. لازم به ذکر است که بدانید رنگرزی خامه‌ها با رنگ‌های آنیلینی بسیار آسان است و همچنین به سرعت انجام می‌شود ولی اگر آنها در معرض نور خورشید قرار دهید یا آنها را با شوینده‌های قلیایی شستشو دهید باعث می‌شود که رنگ آنها از بین برود. لازم به ذکر است که بدانید در صورت استفاده از رنگ‌های آنیلینی در رنگرزی خامه‌ها یا کالاها کیفیت خامه‌ها یا کالا به شدن پایین می‌آید.
رنگزاهای مصنوعی یا همان شیمیایی کرومی از جمله رنگ‌های وارداتی و همچنین ترکیبی هستند که برای اینکه این رنگ‌ها ثبات بیشتری داشته باشند از بی کرومات پتاسیم استفاده می‌کنند. از این رو به این رنگ‌های مصنوعی رنگ‌های کرومی می گویند. از آنجایی که در این رنگ‌های شیمیایی یا همان مصنوعی برای ثبات بیشتر از بی کرومات پتاسیم استفاده می‌کنند لذا سبب شده که این مواد رنگرزی برعکس آنیلین ها در برابر نور خورشید و همچنین شستشو با مواد قلیایی رنگ خود را از دست ندهند.
همان طور که اشاره نمودیم رنگزاهای مصنوعی کرومی رنگ‌های ترکیبی هستند و با استفاده از بی کرومات پتاسیم سبب می‌شود که ثبات این رنگ‌ها بیشتر شود. ولی در اینجا لازم است که نکته‌ای را یادآوری کنیم که رنگرزی با این گونه رنگزاهای مصنوعی نیازمند تبحر و تجربه و مهارت خاص و کافی است. لذا اگر از این گونه رنگزاها در رنگرزی به درستی استفاده شود سبب می‌شود که رنگی بسیار ثابت به دست آورید که حتی با گذشت زمان نیز این رنگ یکنواختی خود را حفظ می‌کند.
آشنایی با مواد رنگزای مصنوعی بر اساس روش رنگرزی
بر اساس خواص مواد رنگزا، شیوه و روش استفاده از آنها و ساختار شیمیایی مواد رنگزا. به عنوان مثال اگر مواد رنگزا را بر اساس روش رنگرزی مورد بررسی قرار دهیم این مواد رنگزا شامل مواد آنیونیک، کاتیونیک، مستقیم و یا دیسپرس هستند. که این تقسیم بندی به این بستگی دارد که قصد دارید از مواد رنگزای مصنوعی در کدام یک از الیاف سلولزی یا پروتئینی و یا پلی آمیدی استفاده کنید.
مستقیم یا رنگ‌های جوهری: این نوع از مواد رنگزا دارای گروه‌های قطبی اسیدی و بازی هستند و این دسته از مواد رنگزا به دلیل داشتن این گروه‌ها می‌توانند سبب ترکیب رنگ با الیاف شوند. حال اگر می‌خواهید الیاف را با استفاده از این مواد رنگرزی رنگ کنید باید پارچه یا الیاف مورد نظر را داخل محلول آبی داغ که حاوی این مواد رنگزا است فرو ببرید.
یکی دیگر از روش‌هایی تقسیم بندی مواد رنگزای مصنوعی بر اساس ساختار شیمیایی مواد رنگزا است. برای آشنایی با این نوع طبقه بندی در ادامه مقاله با ما همراه باشید.
آشنایی با مواد رنگزای مصنوعی بر اساس ساختار شیمیایی مواد رنگزا
همان طور که توضیح دادیم از روش‌های دیگر تقسیم بندی مواد رنگزای مصنوعی بر اساس ساختار شیمیایی مواد رنگزا می‌باشد. در نتیجه می‌توان گفت که اگر مواد رنگزای مصنوعی را بر اساس ساختار شیمیایی تقسیم بندی کنیم شامل مواد رنگزای آنتراکینون، خمی، آزو، نیترو، نیتروزو، کربونیوم، پلی متین، ایندیگویید و … می‌باشد. که در این قسمت به صورت مختصر برخی از آنها را توضیح می‌دهیم.
آزو: در واقع مواد رنگزای آزو یکی از مهم‌ترین مواد رنگزا از نظر تجاری هستند و به طور کلی این طبقه بندی 50 درصد از کل مواد رنگزای جهان را تشکیل می‌دهند. این نوع مواد رنگزا از اهمیت بسیار بالایی برخوردار هستند به طوری که بیشترین تحقیقات و بیشترین مقالات در مورد این نوع مواد رنگزا است. دلیل اهمیت این مواد رنگزا نیز اولاً قدرت رنگی زیاد این مواد و دوما به سولت تهیه این مواد به دلیل داشتن مواد واسطه است.
آنتراکینون: این مواد رنگزا بعد از مواد رنگزای آزو دومین مواد با اهمیت جهان محسوب می‌شود. از خصوصیات بارز این گونه مواد رنگزا که سبب شهرت آنها شده است ثبات آنها در برابر نور خورشید است.
مواد رنگزای مصنوعی خمی: مواد رنگزای خمی به موادی گفته می‌شود که به دلیل حل شدن ماده رنگزا بر روی الیاف مورد استفاده قرار می‌گیرد. این مواد غیر قابل در آب هستند و از این رو نمی‌توان از آنها به صورت مستقیم در رنگرزی استفاده نمود. با اینکه این نوع مواد در مراحل اکسیداسیون و احیا دارای مشکلاتی هستند ولی به دلیل ثبات بسیار عالی که دارند بسیار حائز اهمیت می‌باشند.