موضوع این مقاله ما به تاریخچه رنگرزی در ایران و جهان اختصاص یافته است. از این رو ما در این مطلب ابتدا تعریفی از رنگرزی داریم و سپس به تشریح تاریخچه رنگرزی در ایران و جهان می‌پردازیم. بنابراین اگر می‌خواهید اطلاعات خود را در زمینه رنگرزی و تاریخچه رنگرزی در ایران و جهان افزایش دهید می‌توانید با ما تا انتهای این مقاله همراه باشید.
همان طور که می دانیم امروزه صنعت رنگرزی در جامعه امروزی به شدت افزایش یافته است. دلایل این امر هم زیاد می‌باشد. یکی از بیشترین کاربردهای رنگرزی رنگ کردن لباس‌ها می‌باشد. امروزه یکی از دغدغه‌های مردم داشتن لباس‌های نو و تازه ولی رنگ رفته است. این مساله سبب می‌شود که افراد مجبور باشند لباس‌های دلخواه و نو خود را دور بیاندازند. از این رو صنعت رنگرزی در اینجا به کمک مردم می‌آید و افراد می‌توانند با رنگ کردن لباس‌های خود بتوانند مجدداً از آن‌ها استفاده کنند.
صنعت و تاریخچه رنگرزی به سال‌ها قبل برمی گردد که ما در این مطلب در مورد آن صحبت می‌کنیم. با ما همراه باشید.
رنگرزی چیست و قدمت آن به کدام دوره برمی گردد؟
در واقع رنگرزی یا همان صباغی نوعی فرایند است که در آن انواع کلاهای نساجی اعم از نخ، پارچه و الیاف و پوشاک با استفاده از محلول‌ها و مواد رنگزا رنگ آمیزی می‌شوند. البته این مواد رنگزا هم می‌توانند از مواد طبیعی و هم از مواد شیمیایی باشند. در واقع در فرآیند رنگرزی که رنگ کردن لباس و الیاف با مواد رنگزا می‌باشد به این صورت انجام می‌شود که الیاف یا پوشاک و یا لباس را در مخزن‌هایی که حاوی رنگ و مواد شیمیایی یا طبیعی هستند گذاشته می‌شوند و تا لباس‌ها رنگ‌های داخل مخزن را به خود جذب کنند.
فرآیند رنگرزی به این صورت انجام می‌شود که طی این فرآیند مولکول‌ها و تارو پود الیاف و پارچه‌ها با مولکول‌های رنگ واکنش نشان داده با هم ترکیب می‌شوند. در نهایت مولکول‌ها و تار و پود پارچه‌ها و الیاف اجزایی شبیه به اجزای مولکول‌های رنگ پیدا می‌کنند. از آنجایی که این صنعت هم در گذشته و هم در عصر کنونی کماکان بر رونق و اهمیت خود پا برجا مانده است لذا ما نیز موضوع این مقاله خود را به تاریخچه رنگرزی در ایران و جهان اختصاص دادیم تا مطالعه این مقاله به شما کمک کند از پیشینه این صنعت آگاه شوید. برای آشنایی با تاریخچه رنگرزی در ایران و جهان با ما همراه باشید.
آشنایی با تاریخچه رنگرزی در ایران و جهان
در واقع می‌توان گفت که اولین عاملی که سبب شد که رنگرزی به ذهن انسان خطور کند وجود گیاهانی در طبیعت بود که دارای مواد و مایعات رنگی هستند. مشاهده و کشف این گیاهان اولین مرحله بهره مندی انسان از این گیاهان به عنوان مواد رنگزا بود. در ابتدا و در زمان‌های گذشته انسان‌ها از این مواد رنگزا برای خودآرایی خود استفاده می‌کردند و معمولاً هم این عمل مخصوص مردان بود.
در گذشته هدف از این کار هم جلب توجه زنان و هم دور کردن دشمنان از خود بود. معمولاً خودآرایی مردان و این روش در بین مردم و بومیان آفریقایی و استرالیایی رایج بوده است و کامکان نیز وجود دارد. رفته رفته با گذشت سال‌ها و با شناخت دقیق‌تر و بهتر این مواد رنگزا و بعد از آن یافتن راه‌های تهیه الیاف سبب شد که از این مواد رنگزا برای رنگ کردن الیاف و لباس‌ها و در واقع برای رنگرزی استفاده شود.
از این رو و به دلیل اهمیت این تاریخ ما در ابتدا پیشینه رنگرزی در جهان و سپس پیشینه رنگرزی در ایران را توضیح می‌دهیم تا با قدمت و تاریخچه رنگرزی در ایران و جهان آشنا شوید.
آشنایی با تاریخچه رنگرزی در جهان
اولین افرادی که از رنگرزی و مواد رنگزا استفاده می‌کردند مردم چین بودند. چینی‌ها از 3 هزار سال قبل از میلاد مسیح از این صنعت بهره می‌بردند. لازم به ذکر است که بدانید دلیل استفاده از رنگرزی در چین مشخص نیست. بعد از چین بر اساس آثار و شواهد اقوامی که از رنگرزی بهره می‌بردند از مذهب هندو بودند که تاریخچه رنگرزی در این مذهب به 2500 سال قبل از میلاد برمی گردد.
شواهد و اسناد قدیمی مذهب هندو نشان می‌دهد که افراد در آن زمان از رنگرزی برای رنگ کردن انواع پارچه‌های ابریشمی و زربافت استفاده می‌کردند. به این صورت که رنگرزها با استفاده از این صنعت انواع پارچه‌ها و الیاف خود را به رنگ‌های مختلف و گوناگون در می‌آوردند. بر اساس این آثار و اسناد می‌توان نتیجه گرفت که رنگرزی و رنگ کردن پارچه‌ها و الیاف در آن زمان نیز در بین مردم بسیار رایج و شایع بوده است.
همچنین بر اساس تاریخچه رنگرزی و طبق اسناد احتمال می‌رود که صنعت رنگرزی از ایران به مصر منتقل شده باشد. همچنین در سرزمین نیز بر اساس اسنادی همچون نقاشی‌های روی دیورهای گورها چنین می‌توان دریافت که مصری‌ها نیز در 3 هزار سال قبل از میلاد از رنگرزی استفاده می‌کردند و با استفاده از این روش حصیرهای خود را رنگ می‌کردند و سبب تولید حصیرهای رنگی می‌کردند و این حصیرهای رنگی را روی دیورهای خود آویزان می‌کردند.
از قدمت تاریخچه رنگرزی همین بس که بوته رنگرزها که امروزه از آن به عنوان گلرنگ یاد می‌شود در این دوره برای تولید رنگ‌های زرد و قرمز و برای استفاده روی انواع کالاهای نساجی مورد استفاده قرار می‌گرفت. در واقع مصری‌ها در حدود 1450 سال قبل از میلاد حاضر بودند که انواع کالاهای نساجی خود را با ظرافت خاصی تولید کنند و آن‌ها را با استفاده از روش‌های رنگرزی به رنگ‌های مختلفی رنگ کنند.
تاریخچه رنگرزی در ایتالیا به دوره سزارها برمی گردد که در آن زمان از مواد رنگزای طبیعی مانند ارغوانی صوری استفاده می‌کردند و با آن شنل سزارها را رنگ می‌کردند. این مواد رنگزای طبیعی بسیار کمیاب بود و آن را از نوعی حلزونی دریایی به دست می‌آوردند.
تاریخچه رنگرزی در کشورهای انگلستان، فرانسه و آلمان نیز به این صورت است که در این کشورها گیاهی به نام ایساتیس کشت می‌شد. این گیاه دارای مواد رنگزایی بود که از آن برای به دست آوردن رنگ آبی استفاده می‌شد. رفته رفته با گذشت زمان مواد رنگی جدیدی کشف شد به این صورت که در سال 1856 ماده رنگرزی بسیار مفیدی توسط پرکلین به نام ماوین کشف شد و در سال 1858 ماده رنگزای فیوشین توسط شیمیدانی به نام ورگوئین کشف شد.
در واقع بر اساس گفته مورخان تاریخچه رنگرزی به طور دقیق مشخصی نیست که به چه سالی برمی گردد ولی مورخان و دانشمندان معتقدند که تاریخچه رنگرزی و آشنایی انسان با رنگ به سه تا چهار هزار سال قبل از میلاد برمی گردد. در واقع تاریخچه رنگرزی همزمان با با تاریخچه پیدایش الیاف و پوشاک است که انسان پس از تهیه لباس انسان‌ها از مواد رنگی موجود در گیاهان و میوه‌ها و همچنین استفاده از خاک‌های رنگی استفاده نمودند و موادی را تولید کردند که با استفاده از این مواد رنگزا جامه‌ها و لباس‌های خود را رنگ کردند و با استفاده از این روش برای فرمانروایان عصر خود لباس‌های رنگی و مخصوص تولید می‌کردند و با این روش هنر رنگرزی در اختیار مردم دوره‌های بعد قرار گرفت.
در نهایت می‌توان گفت که اوج رونق تاریخچه رنگرزی به قرون وسطی برمی گردد. در این دوره بود که تولید مواد رنگزا برای رنگرزی با پیشرفت و گسترش قابل ملاحظه‌ای روبه رو شد و سبب شد که امروزه کارخانه‌های زیادی در سطح دنیا مشغول به تولید مواد رنگزا که اصلی‌ترین و مهم‌ترین مواد صنعت رنگرزی است مشغول باشند.
تاریخچه رنگرزی در ایران
تاریخچه رنگرزی در ایران نیز سابقه‌ای دیرینه و قدیمی دارد. بر اساس شواهد و اسنادی که مربوط به به کارگاه قالی بافی شاهان هخامنشی است نشان می‌دهد که تاریخچه رنگرزی در ایران به پیش از اسلام و 400 سال قبل از میلاد برمی گردد. از دیگر اسنادی که نشاندهنده قدمت تاریخچه رنگرزی ایران است نوشته‌هایی در مورد قالی ارغوانی رنگ است که بر روی مزار کوروش نقش بسته است. در واقع این قالی از اولین و نخستین نمونه‌های قالی ایران است.
لذا می‌توان گفت که تاریخچه رنگرزی در ایران همزمان با پیدایش صنعت و هنر قالی بافی است و در واقع نخستین و آغازگر هنر رنگرزی در ایران باستان است. همچنین هنر رنگرزی در عصر ساسانیان از ارزش بالایی برخوردار بود.
از دیگر نمونه‌های با ارزش دوره ساسانی که نشاندهنده پیشرفت و اهمیت صنعت و هنر رنگرزی در آن دوره است وجود نمونه‌هایی از فرش‌های دوره ساسانی مانند فرش بهارستان و بهارخسرو است. اوج ترقی و پیشرفت هنر رنگرزی در ایران در دوران صفویه بود.