مقدمه:
تاریخ مد و جهان از قرن بیستم: بازتابی از زمانه
همانطور که کوکو شنل به زیبایی بیان می‌کند: "مد تنها در لباس‌ها وجود ندارد؛ مد در آسمان و خیابان نیز وجود دارد. مد باید با ایده تلفیق شود. نحوه‌ی زندگی ما آن چیزی است که اتفاق می‌افتد." این جمله، جوهره‌ی ارتباط ناگسستنی مد با جامعه، فرهنگ، سیاست و حتی تکنولوژی را به تصویر می‌کشد. مد، مفهومی سریع و در حال تغییر است که با زندگی روزمره هر کسی در ارتباط است، به‌ویژه با شروع قرن بیستم که انواع سبک‌ها، ایده‌ها و نظرات با پیشرفت و بهبود رسانه‌ها و ارتباطات، برای طراحان مد بسیار در دسترس‌تر شده است. مد بخشی از چیزی است که ما هستیم، نحوه‌ی زندگی ما و دوره‌ای که در آن هستیم و زندگی می‌کنیم. در این مقاله، یک بازه‌ی زمانی که ارتباط میان ترندهای مد و رویدادهای جهان در قرن بیستم را شامل می‌شود در نظر گرفته شده است و سپس لغات کلیدی مد و نماد سبک‌ها در قرن بیستم نیز نشان داده می‌شود.
دهه 1900: دوره ادواردین و طراحی لباس‌های کوتور
دهه 1900 با سلطنت ادوارد هفتم در بریتانیا مصادف بود و به همین دلیل به دوره ادواردین معروف است. در این دوره، مد زنانه هنوز تحت تأثیر سیلوئت ساعت شنی بود که با کرست‌های تنگ به دست می‌آمد. لباس‌ها پر از جزئیات، پارچه‌های فاخر و تزئینات زیاد بودند و زنان از کلاه‌های بزرگ و پرآذین استفاده می‌کردند. با این حال، زمزمه‌های تغییر نیز شنیده می‌شد.
- 1903: پل پواره (Paul Poiret) خانه‌ی مد خود را در پاریس تأسیس کرد. پواره یکی از پیشگامانی بود که زنان را از قید و بند کرست‌ها رها کرد و به سمت سیلوئت‌های آزادتر و شرقی‌گرایانه حرکت کرد. او نقش مهمی در معرفی لباس‌های بدون کرست و با خطوط ساده‌تر داشت.
دهه 1910: دوره شرق‌گرایی و جنگ جهانی اول
دهه 1910 شاهد تغییرات چشمگیری در جهان و به تبع آن در مد بود. جنگ جهانی اول تأثیر عمیقی بر جامعه و فرهنگ گذاشت و مد نیز از این قاعده مستثنی نبود. نیاز به لباس‌های کاربردی‌تر و ساده‌تر در دوران جنگ، به تدریج سیلوئت‌های رسمی و دست و پا گیر قبلی را کنار زد.
- 1909: کوندی ناست (Conde Nast) صاحب مجله‌ی وگ (Vogue) شد. این اتفاق، نقش مجلات مد را در ترویج سبک‌ها و ترندها بیش از پیش پررنگ کرد و وگ به یکی از تأثیرگذارترین نشریات مد در جهان تبدیل شد.
- 1909: شنل (Chanel) نیز فعالیت خود را آغاز کرد. کوکو شنل به سادگی، راحتی و کاربردی بودن لباس‌ها اعتقاد داشت و با طرح‌های خود انقلابی در مد زنان به پا کرد.
- 1912: مادلین ویونه (Madeleine Vionnet)، "ملکه‌ی برش‌های اریب"، خانه‌ی مد کوتور خود را افتتاح کرد. ویونه با استفاده از برش اریب، لباس‌هایی خلق می‌کرد که به زیبایی روی بدن می‌نشستند و حرکتی سیال و آزادانه داشتند.
- 1912: پرادا (Prada) نیز تأسیس شد.
- 1914: بالنسیاگا (Balenciaga) فعالیت خود را آغاز کرد.
- 1914: کت ترنچ برند بربری (Burberry Trench Coat) توسط ارتش بریتانیا در طول جنگ جهانی اول استفاده شد. این کت که در ابتدا برای سربازان طراحی شده بود، به دلیل کاربردی بودن و ظاهر شیکش، به سرعت به یک آیتم کلاسیک و نمادین در مد تبدیل شد.
- هاینریش اشتول (Heinrich Stoll) ماشین بافت لباس‌های کشباف را اختراع نمود. این اختراع به تولید انبوه لباس‌های کشباف کمک کرد که در دوران جنگ به دلیل راحتی و صرفه‌جویی در پارچه مورد استقبال قرار گرفتند.
- ماریانو فورتونی (Mariano Fortuny) طراح، تکنیک پلیسه‌های ریز و یکدست در لباس را ثبت کرد که باعث ایجاد پارچه‌هایی با بافت منحصر به فرد و زیبا می‌شد.
- اولین طراحی‌های مدرن لباس زیر زنانه در آمریکا ثبت شد که نشان‌دهنده تغییر دیدگاه نسبت به راحتی و زیبایی در لباس زیر بود.
- اسپیرز (Spiers) ماشین‌های حلقوی و دو رو بافت را اختراع کرد که به پیشرفت صنعت نساجی کمک شایانی نمود.
- گیدئون سندباک (Gideon Sundback) اختراع زیپ را ثبت کرد. این اختراع انقلابی در نحوه‌ی پوشیدن و بستن لباس‌ها ایجاد کرد و به سرعت در صنعت مد و پوشاک فراگیر شد.
دهه 1920: دهه بیست طلایی و ورود موسیقی به دنیای مد
دهه 1920، معروف به "دهه بیست طلایی" یا "عصر جاز"، دورانی از شکوفایی اقتصادی، تغییرات اجتماعی و آزادی‌های جدید بود. زنان رهایی بیشتری از قید و بندهای سنتی به دست آوردند و این آزادی در مد نیز منعکس شد. موسیقی جاز و فرهنگ "فلاپر" (Flapper) تأثیر زیادی بر سبک لباس پوشیدن داشت.
- 1921: گوچی (Gucci) تأسیس شد.
- 1924: باس (Boss) فعالیت خود را آغاز کرد.
- 1926: کوکو شنل تصویر یک پیراهن سیاه کوچک (Little Black Dress) را در مجله آمریکایی وگ منتشر کرد. این لباس ساده، شیک و همه‌کاره، به سرعت به نمادی از زنانگی مدرن تبدیل شد و تا به امروز یکی از اقلام ضروری در کمد لباس هر زن شیک‌پوش است.
- توسعه دکمه‌ها و قلاب‌های تزئینی فلزی به طراحان امکان داد تا جزئیات بیشتری به لباس‌ها اضافه کنند.
دهه 1930: تاثیرات سینمای هالیوود و جنگ جهانی دوم
دهه 1930 با رکود بزرگ و نزدیک شدن به جنگ جهانی دوم همراه بود که تأثیرات عمیقی بر جامعه و به تبع آن بر مد گذاشت. در این دوران، سینمای هالیوود نقش مهمی در شکل‌گیری ترندها ایفا کرد. ستاره‌های سینما به عنوان الگوهای مد ظاهر شدند و لباس‌های براق، با جزئیات ظریف و سیلوئت‌های بلند و کشیده مورد توجه قرار گرفتند.
- 1937: السا شیاپارلی (Elsa Schiaparelli) با همکاری سالوادور دالی (Salvador Dalí)، هنرمند سوررئالیست، پیراهن خرچنگ (Lobster Dress) را طراحی کرد. این همکاری نشان‌دهنده‌ی تلفیق هنر و مد بود که شیاپارلی در آن پیشگام بود.
- والاس کاروترز (Wallace Carothers) با همکاری آزمایشگاه دوپونت، نایلون (پلیمر 6-6) را اختراع کردند. اختراع نایلون، انقلابی در صنعت نساجی بود و به زودی در تولید جوراب‌های زنانه و لباس زیر به کار گرفته شد.
دهه 1940: دوران لباس‌های کاربردی
دهه 1940 تحت سایه‌ی جنگ جهانی دوم بود و مد نیز به شدت تحت تأثیر کمبود منابع، سهمیه‌بندی پارچه و نیاز به لباس‌های کاربردی و مقاوم قرار گرفت. سیلوئت‌ها ساده‌تر و نظامی‌تر شدند و کت و دامن‌های شانه پهن رایج شد.
- 1942: توسعه صنعت لباس‌های بازاری (Ready-to-Wear) با توجه به تقاضا در دوران جنگ و خلق "لوک‌های آمریکایی" آغاز شد. این دوران شاهد رشد تولید انبوه لباس بود.
- 1943: اولین هفته مد: هفته مد نیویورک برگزار شد. این رویداد، نقش مهمی در معرفی طراحان آمریکایی و تثبیت جایگاه نیویورک به عنوان یک مرکز مهم مد ایفا کرد.
- 1946: دیور (Dior) تأسیس شد.
- 1947: کریستیان دیور (Christian Dior) مجموعه‌ی "نگاه نو" (New Look) را خلق کرد. این مجموعه که شامل دامن‌های پف‌دار، کمرهای باریک و شانه‌های گرد بود، واکنشی به سادگی دوران جنگ بود و نمادی از زنانگی و تجمل‌گرایی را دوباره به مد بازگرداند.
- رنگرزی نخ پنبه با رنگ‌های ری‌اکتیو آغاز شد که منجر به تولید پارچه‌هایی با رنگ‌های مقاوم‌تر و روشن‌تر شد.
- استفاده تجاری از ابریشم مصنوعی در زیرپوش‌های زنانه و جوراب‌های کشباف گسترش یافت که به دلیل محدودیت‌های دوران جنگ، جایگزین مناسبی برای ابریشم طبیعی بود.
دهه 1950: افزایش تولید لباس‌های بازاری (Ready-to-Wear)
دهه 1950 دوران پس از جنگ و رونق اقتصادی بود. زنان بار دیگر به سمت سیلوئت‌های زنانه، کمرهای باریک و دامن‌های پف‌دار گرایش پیدا کردند. افزایش تولید لباس‌های بازاری باعث شد که مد برای اقشار بیشتری از جامعه قابل دسترس شود.
- 1950: پیر کاردن (Pierre Cardin) فعالیت خود را آغاز کرد.
- 1952: کریستوبال بالنسیاگا (Cristobal Balenciaga) خط تولید پیراهن‌های گشاد را طراحی کرد. او به دلیل طرح‌های مجسمه‌گونه و نوآوری‌هایش در برش پارچه مشهور بود.
- 1952: ژیوانشی (Givenchy) تأسیس شد.
- 1953: میسونی (Missoni) فعالیت خود را آغاز کرد.
- 1955: پیراهن پفی مریلین مونرو (Marilyn Monroe) در فیلم "خارش هفت‌ساله" (The Seven Year Itch) به نمادی از جذابیت و زنانگی تبدیل شد و یکی از به‌یادماندنی‌ترین لحظات تاریخ مد را رقم زد.
- اولین پارچه‌های ضد چروک پلیسه‌ای اختراع شد که نگهداری لباس‌ها را آسان‌تر کرد.
- اولین الیاف پلی استر تجاری توسط دوپونت تولید شد که انقلابی در صنعت نساجی بود و به تولید پارچه‌های مقاوم و با قابلیت شستشو و خشک شدن آسان کمک کرد.
دهه 1960: مقاومت و عدم خشونت هیپی‌ها و قومیت‌ها
دهه 1960، دورانی از تحولات عظیم اجتماعی، فرهنگی و سیاسی بود. جنبش‌های حقوق مدنی، مخالفت با جنگ ویتنام و ظهور خرده‌فرهنگ‌هایی مانند هیپی‌ها، تأثیر عمیقی بر مد گذاشتند. جوانان به دنبال بیان هویت و ارزش‌های خود از طریق لباس بودند و مد به سمت آزادی، رنگ‌های روشن، الگوهای جسورانه و الهام از فرهنگ‌های مختلف حرکت کرد.
- 1964: آندره کورژ (Andre Courreges) از مجموعه‌ی عصر فضای (Space Age) خود در پاریس رونمایی کرد. طراحی‌های او با خطوط تمیز، رنگ‌های روشن و مواد جدید، نگاهی به آینده داشتند.
- 1965: ایو سن لورن (Yves Saint Laurent) لباسی با الهام از آثار هنرمند پیت موندریان (Piet Mondrian) طراحی کرد. این لباس، تلفیقی هنرمندانه از هنر و مد بود.
- 1966: تویگی (Twiggy - Lesley Lawson) به عنوان چهره‌ی سال 1966 معرفی شد. او با اندام لاغر، موهای کوتاه و چشمان درشت، نمادی از زیبایی مدرن دهه 60 بود.
- 1967: رالف لورن (Ralph Lauren) فعالیت خود را آغاز کرد.
- ظهور ولکرو (Velcro) در صنعت مد (بندینک چسبی به جای زیپ و دکمه و...)، که راحتی و سهولت استفاده را به ارمغان آورد.
- پارچه چاپ مقاوم اختراع شد که امکان چاپ طرح‌های پیچیده‌تر و با دوام‌تر را روی پارچه فراهم کرد.
دهه 1970: دهه ظهور "من" و آنتی مد
دهه 1970، دورانی از ابراز وجود فردی و تنوع سبک‌ها بود. با پایان جنبش‌های بزرگ دهه 60، افراد به دنبال یافتن هویت خود بودند و این در مد نیز منعکس شد. هیچ ترند واحدی بر این دهه حاکم نبود و افراد آزاد بودند تا سبک‌های مختلف را با هم ترکیب کنند. از دیسکو تا پانک، این دهه شاهد ظهور خرده‌فرهنگ‌های متعددی بود.
- 1970: ویوین وست وود (Vivienne Westwood) مد پانک را معرفی کرد. او با طرح‌های شورشی و الهام‌گرفته از خیابان، انقلابی در مد ایجاد کرد و مرزهای آنچه "مد" محسوب می‌شد را جابجا کرد.
- 1973: کانسای یاماموتو (Kansai Yamamoto) برای دیوید بویی (David Bowie) در تور زیگی استار داست (Ziggy Stardust) لباس طراحی کرد. این همکاری، تلفیقی از مد، موسیقی و هنر پرفورمنس بود.
- 1974: بورلی جانسون (Beverly Johnson) به عنوان اولین مدل سیاه‌پوست بر روی جلد مجله آمریکایی وگ ظاهر شد. این اتفاق یک نقطه عطف مهم در تاریخ مد و گامی به سوی تنوع و فراگیری بیشتر بود.
- 1975: جورجیو آرمانی (Giorgio Armani) فعالیت خود را آغاز کرد.
دهه 1980: لباس قدرت و عصر جوانان
دهه 1980، دهه‌ی افراط و تفریط، لباس‌های بزرگ و پررنگ بود. "لباس قدرت" (Power Dressing) برای زنان در محیط کار رایج شد و شانه‌های پهن، کت و شلوارهای بزرگ و رنگ‌های تند نمادی از موفقیت و قدرت بودند. همچنین، فرهنگ پاپ و موسیقی تأثیر زیادی بر مد جوانان داشت.
- 1981: ساختارشکنی ژاپنی‌ها در شوهای پاریس آغاز شد. طراحانی مانند یوجی یاماموتو (Yohji Yamamoto) و ری کاواکوبو (Rei Kawakubo) با طرح‌های غیرمتعارف، نامتقارن و رنگ‌های تیره، نگاه سنتی به مد را به چالش کشیدند.
- 1984: DKNY (Donna Karan New York) تأسیس شد.
- 1985: دولچه و گابانا (Dolce & Gabbana) فعالیت خود را آغاز کردند.
- 1986: یک گروه از طراحان مد بلژیکی آوانگارد و دانش‌آموخته کالج آنتروپ (Antwerp Six) مجموعه‌ی خود را در لندن نمایش دادند. این طراحان با نگاهی متفاوت و ساختارشکنانه به مد، تأثیر زیادی بر صحنه مد بین‌المللی گذاشتند.
دهه 1990: دوران بیان اظهارات شخصی
دهه 1990، دهه‌ی سادگی، مینیمالیسم و بازگشت به اصول بود. پس از افراط دهه 80، مد به سمت لباس‌های راحت‌تر، غیررسمی‌تر و بدون تزئینات زیاد حرکت کرد. جوانان به دنبال بیان اظهارات شخصی خود از طریق لباس بودند و "گرانج" (Grunge) و "هیپ‌هاپ" (Hip-Hop) از سبک‌های محبوب بودند.
- 1990: مدونا (Madonna) سوتین کله قندی طراحی شده توسط ژان پل گوتیه (Jean Paul Gaultier) را برای تور کنسرت‌های جهانی خود پوشید. این لباس به نمادی از شورش و آزادی بیان در مد تبدیل شد.
- 1993: کیت ماس (Kate Moss) مدل لباس زیر کلوین کلاین (Calvin Klein) شد. او با اندام لاغر و چهره‌ی متفاوتش، نمادی از زیبایی دهه 90 بود و به شهرت رسید.
- توسعه تکنولوژی چاپ دیجیتال پارچه، امکانات جدیدی را برای طراحان فراهم کرد و به تولید پارچه‌هایی با طرح‌ها و رنگ‌های پیچیده‌تر کمک کرد.
دهه 2000: ظهور مد فست فشن
دهه 2000، دوران انفجار فست فشن (Fast Fashion) بود. برندهای بزرگی مانند زارا (Zara) و H&M با تولید انبوه لباس‌های ارزان‌قیمت و مطابق با آخرین ترندها، صنعت مد را دگرگون کردند. دسترسی سریع به اطلاعات و شبکه‌های اجتماعی نیز نقش مهمی در گسترش ترندها داشت.
- 2002: همکاری تاکاشی موراکامی (Takashi Murakami) هنرمند ژاپنی، در مجموعه‌ی لویی ویتون (Louis Vuitton). این همکاری نشان‌دهنده‌ی تلفیق هنر معاصر و مد لوکس بود.
- 2005: الکساندر مک‌کوئین (Alexander McQueen) از هولوگرام کیت ماس در نمایش مد و لباس پاییز 2006 خود استفاده کرد. این نمایش، مرزهای فناوری و خلاقیت در مد را جابجا کرد.
- 2007: آنیا هیندمارچ (Anya Hindmarch) کیسه‌ی حمل و نقل "من کیسه پلاستیکی نیستم" ("I'm Not a Plastic Bag") را طراحی کرد. این حرکت، آگاهی نسبت به مسائل زیست‌محیطی در صنعت مد را افزایش داد و آغازگر جنبش مد پایدار بود.
دهه 2010: ظهور مد پایدار
دهه 2010 با افزایش آگاهی عمومی نسبت به مسائل زیست‌محیطی و اجتماعی، شاهد ظهور مد پایدار (Sustainable Fashion) بود. مصرف‌کنندگان و طراحان به دنبال روش‌های تولید و مصرف مسئولانه‌تر لباس بودند. تکنولوژی و پلتفرم‌های آنلاین نیز نقش مهمی در ارتباط مستقیم‌تر با مصرف‌کنندگان و شخصی‌سازی مد داشتند.
- 2010: بربری (Burberry) در نمایش پاییز/زمستان 2010 خود به کمک سیستم نمایش زنده 3D در شش شهر، با امکان ثبت سفارش برای مشتریان به شکل مستقیم، نمایش مد و لباس را اجرا کرد. این رویداد، نشان‌دهنده‌ی تلفیق تکنولوژی و تجربه مشتری در صنعت مد بود.
دهه 2020: دوران دیجیتالی شدن، هویت و پایداری در مد
دهه 2020 که در حال حاضر در آن به سر می‌بریم، با چالش‌ها و فرصت‌های بی‌سابقه‌ای همراه بوده است که به شدت بر صنعت مد تأثیر گذاشته است. همه‌گیری جهانی، مسائل زیست‌محیطی و اجتماعی، و پیشرفت‌های تکنولوژیکی، همگی به تغییر مسیر و تعریف جدیدی از مد منجر شده‌اند.
- پایداری و اخلاق در کانون توجه: دغدغه‌های زیست‌محیطی و اجتماعی به طور فزاینده‌ای بر انتخاب‌های مصرف‌کنندگان و رویکرد برندها تأثیر می‌گذارد. تمایل به مد پایدار و اخلاقی با تمرکز بر مواد بازیافتی، تولید مسئولانه، کاهش ضایعات و شفافیت در زنجیره تأمین، به یک ترند اصلی تبدیل شده است. برندها بیشتر به سمت کاهش ردپای کربن خود و حمایت از کارگران روی آورده‌اند.
- دیجیتالی شدن و متاورس: همه‌گیری جهانی شتاب‌دهنده‌ی روند دیجیتالی شدن در مد بود. نمایش‌های مد مجازی، لباس‌های دیجیتال (Digital Fashion)، و ظهور متاورس (Metaverse) و NFT (Non-Fungible Tokens) به عنوان ابزارهای جدید برای بیان خود و ایجاد ارزش در دنیای مد، فضای جدیدی را برای طراحان و مصرف‌کنندگان ایجاد کرده‌اند. برندها در حال کاوش در این فضاها برای تعامل با مشتریان و ایجاد تجربیات منحصر به فرد هستند.
- تأکید بر راحتی و کاربردی بودن: پس از دوران همه‌گیری، لباس‌های راحت و کاربردی که مناسب برای کار از خانه و سبک زندگی منعطف باشند، محبوبیت بیشتری پیدا کرده‌اند. لباس‌های ورزشی و لباس‌هایی با جنس‌های راحت‌تر (مانند لباس‌های ورزشی شیک) به بخشی جدایی‌ناپذیر از کمد لباس روزمره تبدیل شده‌اند.
- انقلاب TikTok و تأثیر اینفلوئنسرها: پلتفرم‌های رسانه‌های اجتماعی مانند TikTok به سرعت به ابزارهای قدرتمندی برای انتشار ترندها و الهام‌بخشیدن به سبک‌های جدید تبدیل شده‌اند. اینفلوئنسرهای مد و تولیدکنندگان محتوا، نقشی کلیدی در شکل‌گیری و انتشار سریع ترندها ایفا می‌کنند. این امر به شخصی‌سازی و تنوع بیشتر در مد نیز کمک کرده است.
- ظهور هویت و فراگیری: مد در دهه 2020 بیش از پیش بر بیان هویت فردی و فراگیری (Inclusivity) تمرکز دارد. برندها در تلاشند تا نیازهای طیف وسیع‌تری از بدن‌ها، قومیت‌ها و هویت‌های جنسیتی را برآورده کنند. مد بدون جنسیت و لباس‌های سایز بزرگ، در حال تبدیل شدن به بخش جدایی‌ناپذیر از جریان اصلی مد هستند.
- 2020: بسیاری از هفته‌های مد به دلیل همه‌گیری COVID-19 به صورت مجازی برگزار شدند، که این امر نقطه عطفی در استفاده از تکنولوژی برای نمایش مجموعه‌ها بود.
- 2021-2022: رشد چشمگیر NFTها و لباس‌های دیجیتال، با ورود برندهای لوکس به این حوزه و فروش آثار هنری دیجیتال و لباس‌های مجازی.
- 2023-2024: افزایش تمرکز بر مواد بازیافتی و نوآورانه در تولید لباس‌ها و کفش‌ها، و همچنین تلاش برای کاهش مصرف آب و انرژی در فرآیندهای تولید.