لباس زیر زنانه به عنوان نزدیک‌ترین پوشاک به بدن، نقش مهمی در سلامت فردی ایفا می‌کند. در سال‌های اخیر، تحقیقات نشان داده‌اند که برخی از این محصولات حاوی ترکیبات شیمیایی خطرناکی نظیر بیسفنول‌ها (Bisphenols) هستند؛ موادی که می‌توانند از طریق تماس مستقیم با پوست، به‌ویژه نواحی حساس، وارد بدن شوند و اثرات مخربی بر سلامت زنان بگذارند. به‌ویژه لباس زیرهای تولیدشده در چین(سهم بزرگی از محصولات لباس زیر زنانه و مردانه موجود در بازار در انحصار چین است)، به‌دلیل استفاده گسترده از مواد افزودنی برای بهبود کیفیت ظاهری، هدف اصلی بررسی‌های اخیر قرار گرفته‌اند.
بیسفنول چیست؟
بیسفنول‌ها (Bisphenols) گروهی از ترکیبات شیمیایی هستند که معمولاً در تولید پلاستیک‌ها، رزین‌ها، رنگ‌ها و مواد افزودنی مورد استفاده قرار می‌گیرند. معروف‌ترین عضو این خانواده، بیسفنول A (BPA) است که در تولید پلی‌کربنات‌ها و رزین‌های اپوکسی کاربرد دارد. بیسفنول‌ها به دلیل ساختار شیمیایی‌شان، توانایی تقلید از هورمون استروژن در بدن را دارند و به همین دلیل به عنوان آلاینده‌های مختل‌کننده‌ی غدد درون‌ریز (Endocrine disruptors) شناخته می‌شوند. بیسفنول‌ها به‌دلیل خاصیت شبه‌هورمونی خود، با اختلالات هورمونی، کاهش باروری، و افزایش ریسک ابتلا به سرطان‌های وابسته به هورمون مانند سرطان سینه مرتبط است. در پی ممنوعیت BPA در بسیاری از کشورها، تولیدکنندگان به سراغ جایگزین‌هایی مانند BPF (بیسفنول F) و BPS (بیسفنول S) رفته‌اند. با این حال، مطالعات اخیر نشان داده‌اند که این جایگزین‌ها نیز از نظر سمی بودن، تفاوت چندانی با BPA ندارند.
از جمله اعضای مهم این خانواده می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- BPA (بیسفنول A): بیشترین کاربرد را دارد و به‌دلیل خطرات سلامتی، در بسیاری کشورها محدود یا ممنوع شده است.
- BPS (بیسفنول S) و BPF (بیسفنول F): به عنوان جایگزین‌های BPA در صنایع استفاده می‌شوند، اما پژوهش‌های اخیر نشان داده‌اند که آن‌ها نیز ممکن است سمومی مشابه یا حتی بیشتری نسبت به BPA داشته باشند.
کاربرد بیسفنول در تولید لباس زیر
در فرآیند رنگرزی، تثبیت رنگ، نرم‌کنندگی، و افزایش ماندگاری پارچه، ترکیبات بیسفنول‌دار به‌عنوان واسطه یا مواد کمکی استفاده می‌شوند. لباس زیرهای زنانه، به‌خصوص مدل‌هایی که در چین تولید می‌شوند، اغلب برای جذاب‌تر شدن ظاهر، از رنگ‌های تیره یا ترکیبات ضد چروک استفاده می‌کنند که ممکن است حاوی مقادیر بالایی از بیسفنول باشند.
لباس زیر نزدیک‌ترین پوشاک به بدن است که برای راحتی، حمایت و محافظت بدن طراحی شده و می‌تواند شامل دسته‌هایی مانند سوتین، لباس زیر گرم، شورت، زیرپوش و موارد دیگر باشد. بازار جهانی لباس زیر از ۶۸.۶ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۳ به ۷۵.۵ میلیارد دلار در ۲۰۱۹ رسید و پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۲۶ به ۹۴.۱ میلیارد دلار افزایش یابد. بخش لباس زیر زنانه حدود ۶۰٪ از کل بازار را تشکیل می‌دهد و انتظار می‌رود این سهم همچنان رو به افزایش باشد.
برای دستیابی به عملکرد مطلوب محصولات، از انواع مواد شیمیایی به‌عنوان افزودنی در فرآیند تولید منسوجات شامل سفیدگری، چاپ و رنگرزی استفاده می‌شود. معمولاً پلی‌بروم‌دارهای دی‌فنیل اتر (PBDEs) و فتالات‌ها به ترتیب به‌عنوان بازدارنده شعله و نرم‌کننده در منسوجات به کار می‌روند. به دلیل محدودیت‌ها در مورد PBDEs، جایگزین‌هایی مانند استرهای ارگانوفسفاتی (OPEs) به‌طور فزاینده‌ای استفاده می‌شوند. علاوه بر این، برخی مواد شیمیایی به‌عنوان مواد اولیه در تولید منسوجات استفاده می‌شوند؛ مانند مشتقات کوینولین که در تولید رنگ‌های مصنوعی به‌کار می‌روند. درنتیجه، مطالعات متعددی حضور مواد شیمیایی مضر مانند آمین‌های آروماتیک، فتالات‌ها، OPEها، بنزوتری‌آزول‌ها و بیسفنول‌ها را در انواع منسوجات از جمله لباس‌های روزمره و پوشاک نوزادان مستند کرده‌اند.
راه‌های نفوذ بیسفنول به بدن از طریق لباس زیر
مواد شیمیایی معمولاً به‌صورت فیزیکی و نه شیمیایی در منسوجات گنجانده می‌شوند، که این امر موجب جداسازی آسان آن‌ها حین استفاده می‌شود. ترکیبات فرّار یا نیمه‌فرّار می‌توانند از پارچه تبخیر شده و از طریق تماس پوستی یا از طریق هوای بین لباس و پوست وارد بدن شوند. برخی مطالعات برآورد کرده‌اند که ترکیباتی مانند آلکان‌ها، بنزن، فتالات‌ها و OPEها در منسوجات می‌توانند خطرات سلامتی قابل‌توجهی ایجاد کنند. همچنین مطالعاتی نشان داد که خطرات سرطان‌زایی ناشی از فتالات‌ها در برخی نوارهای بهداشتی فراتر از حد مجاز است. ترکیبات آلی با فرّاریت کمتر نیز در حضور عرق می‌توانند از منسوجات مهاجرت کنند.
بیسفنول‌ها می‌توانند از طریق پوست جذب شوند، اما لباس زیر زنانه شرایط خاص‌تری دارد:
- تماس مستقیم و بلندمدت با ناحیه تناسلی
- نفوذ سریع‌تر مواد شیمیایی از طریق مخاط‌های پوستی واژینال و فرج
- تعریق ناحیه تناسلی که مهاجرت مواد را افزایش می‌دهد
خطرات احتمالی بیسفنول‌ها برای سلامتی زنان
لباس زیر زنانه به دلیل تماس مستقیم با پوست، محصولی منحصربه‌فرد محسوب می‌شود؛ به‌ویژه شورت زنانه که با پوست ناحیه تناسلی و غشای مخاطی آن در تماس است. مطالعات قبلی تأیید کرده‌اند که پوست و غشای مخاطی ناحیه واژن و فرج نسبت به پوست سایر نواحی بدن توانایی جذب بالاتری دارند. افزون بر این، این مواد می‌توانند بدون متابولیزه‌شدن، مستقیماً از راه پوست یا مخاط جذب و وارد جریان خون شوند. بنابراین، مواد شیمیایی موجود در لباس زیر زنانه می‌توانند منبع مهمی از مواجهه بدن با مواد شیمیایی مضر باشند. بیسفنول‌ها می‌توانند از طریق پوست، تنفس یا بلع وارد بدن شوند. در مورد لباس زیر زنانه، چون این لباس‌ها به‌طور مستقیم با پوست و نواحی حساس بدن در تماس هستند، احتمال جذب این مواد از طریق پوست یا مخاط بیشتر می‌شود. برخی از اثرات بالقوه بیسفنول‌ها بر سلامت زنان شامل موارد زیر است:
-
اختلال در تعادل هورمونی (به‌ویژه استروژن)
- اثرات سمی بر باروری و سلامت جنسی
-
افزایش خطر ابتلا به برخی سرطان‌ها (مانند سرطان پستان)
-
تأثیر بر رشد جنین در دوران بارداری
- کاهش باروری
مطالعات نشان داده‌اند زنانی که در معرض سطح بالای بیسفنول قرار دارند، دچار کاهش کیفیت تخمک و کاهش احتمال بارداری می‌شوند.
BPA و همتایان آن می‌توانند با گیرنده‌های استروژن در بدن رقابت کرده و تعادل هورمونی را بر هم بزنند. این اختلالات ممکن است به بی‌نظمی قاعدگی، سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) و یائسگی زودرس منجر شوند.
به‌دلیل ساختار شیمیایی مشابه با هورمون زنانه استروژن، بیسفنول‌ها ممکن است رشد سلول‌های سرطانی را در بافت سینه تحریک کنند.
در زنان باردار، بیسفنول‌ها می‌توانند از جفت عبور کرده و بر رشد جنین تأثیر بگذارند. احتمال بروز ناهنجاری‌های جنینی و اختلالات رشد پس از تولد در این شرایط بیشتر است.
بنابراین وجود این مواد در لباس زیر زنانه، حتی در مقادیر کم، می‌تواند نگرانی‌های جدی بهداشتی به همراه داشته باشد.
- وجود چندین نوع بیسفنول در نمونه‌های لباس زیر جمع‌آوری‌شده، به‌ویژه در لباس‌های تیره‌رنگ تأیید شده است.
- استفاده گسترده از بیسفنول F (BPF) و بیسفنول S (BPS) به‌عنوان جایگزین‌های بیسفنول A (BPA) در نمونه‌های لباس زیر.
- در مقایسه با BPA، میزان مهاجرت BPF و BPS از لباس زیر بیشتر مشاهده شده است.
- تماس بدن با لباس زیر ممکن است یکی از راه‌های مهم قرارگیری زنان در معرض بیسفنول‌ها باشد.
چرا لباس‌های تیره بیشتر در معرض آلودگی هستند؟
بر اساس نتایج پژوهش، لباس زیرهای با رنگ‌های تیره مانند مشکی، سورمه‌ای یا بنفش، حاوی میزان بالاتری از بیسفنول نسبت به نمونه‌های رنگ روشن هستند. این موضوع به‌دلیل استفاده از رنگ‌های سنتزی خاص و افزودنی‌های بیشتر برای تثبیت رنگ در این نوع پارچه‌هاست.
نتایج یک مطالعه علمی
ترکیبات بیسفنول در لباس زیر زنانه تولیدشده در چین به‌عنوان یک خطر خاموش برای سلامت زنان مطرح هستند. گرچه ممکن است سطح این ترکیبات در بسیاری از نمونه‌ها در محدوده مجاز باشد، اما تماس مستقیم، مداوم و در ناحیه حساس بدن، ریسک اثرگذاری آن‌ها را افزایش می‌دهد. آگاهی از این خطرات و انتخاب هوشمندانه محصولات بهداشتی و پوشاک، نخستین گام برای محافظت از سلامت زنان در برابر آلودگی‌های شیمیایی است
مطالعه‌ای که در سال ۲۰۲۳ در چین انجام شد، ۱۳۲ نمونه از لباس‌های زیر زنانه (شامل سوتین و شورت) را از بازارهای مختلف بررسی کرد. یافته‌های این تحقیق بسیار نگران‌کننده بودند:
- مجموع غلظت بیسفنول‌ها در برخی نمونه‌ها به بیش از ۵۲٬۰۰۰ نانوگرم بر گرم رسید.
- سه ترکیب BPS، BPF و BPA بیشترین درصد حضور را داشتند.
- نرخ مهاجرت BPF و BPS در عرق مصنوعی بسیار بالاتر از BPA بود (به ترتیب ۳۹.۱٪ و ۲۵.۲٪ در برابر ۶.۵۸٪).
آیا بیسفنول‌ها از طریق شستشو از بین می‌روند؟راه‌های جلوگیری از تماس با بیسفنول‌ها در لباس زیر
خیر. این ترکیبات در بافت پارچه نفوذ کرده‌اند و شست‌وشوهای معمولی تنها مقدار اندکی از آن‌ها را حذف می‌کند. از سوی دیگر، گرمای ناشی از اتوکشی یا خشک‌کن حتی می‌تواند آزادسازی آن‌ها را افزایش دهد.
نکاتی برای انتخاب لباس زیر ایمن:
- از برندهای معتبر و شفاف در ارائه ترکیبات پارچه خرید کنید.
برند کیان تن‌پوش؛ برندی معتبر و شناخته شده است که انواع لباس زیر را با بالاترین کیفیت و قیمت مناسب به بازار عرضه می‌کند کافی است یکبار امتحان کنید تا به مشتری دایمی محصولات کیان تن‌پوش تبدیل شوید.
- لباس‌های با رنگ‌های روشن‌تر را انتخاب کنید.
- از لباس‌های با برچسب "فاقد BPA" یا "فاقد مواد شیمیایی مضر" استفاده کنید.
- از خرید لباس‌های بسیار ارزان‌قیمت یا تولیدکنندگان ناشناس بپرهیزید.
روش‌های مراقبت بهتر:
- لباس زیر نو را قبل از اولین استفاده حتماً بشویید.
- از شست‌وشو با آب داغ یا اتوکشی سنگین خودداری کنید.
- تعویض روزانه لباس زیر برای کاهش تماس مداوم با مواد مضر توصیه می‌شود.
مقررات جهانی درباره بیسفنول
اروپا و آمریکا
در بسیاری از کشورهای اروپایی و آمریکایی، استفاده از BPA در محصولات نوزادان، بطری‌ها و لوازم بهداشتی ممنوع شده است. با این حال، هنوز محدودیت جامعی درباره استفاده از بیسفنول در منسوجات اعمال نشده است.
چین
چین یکی از تولیدکنندگان و صادرکنندگان اصلی لباس زیر در جهان است. در سال ۲۰۲۳، این کشور ۲۰۰ میلیون قطعه لباس زیر زنانه به سراسر جهان صادر کرد که ارزشی معادل ۲.۹۱ میلیارد یوان داشت. در فرآیند تولید لباس زیر، مواد شیمیایی مختلفی برای بهبود ویژگی‌هایی مانند ضد شعله بودن، نرمی و دوام به‌کار می‌روند که می‌توانند خطراتی برای سلامتی ایجاد کنند. مطالعات گذشته، حضور رنگ‌های آزو و آمین‌های آروماتیک را در لباس زیر زنانه شناسایی کرده‌اند. بااین‌حال، اطلاعات درباره مواد شیمیایی موجود در لباس زیر زنانه تولیدشده در چین همچنان محدود و خطرات مرتبط با آن‌ها ناشناخته است. چین به‌عنوان تولیدکننده اصلی لباس زیر زنانه در جهان، هنوز مقررات مشخصی برای کنترل میزان بیسفنول در لباس‌ها ندارد.
نتیجه‌گیری
این مطالعه به بررسی حضور و توزیع ده نوع بیسفنول در سوتین‌ها و شورت‌های زنانه تولیدشده در چین پرداخت. نتایج نشان داد که بیسفنول‌ها به‌طور شایع در این لباس‌ها یافت می‌شوند. همچنین مشخص شد که BPF و BPS به‌عنوان جایگزین‌های BPA در فرآیند تولید لباس زیر، به‌ویژه سوتین‌ها، به‌طور گسترده‌ای استفاده می‌شوند. به‌طور کلی، غلظت سه ترکیب اصلی بیسفنول (BPA، BPF، و BPS) در این لباس‌ها نسبت به سایر منسوجات بالاتر بود.
ترکیبات بیسفنول در لباس زیر زنانه تولیدشده در چین به‌عنوان یک خطر خاموش برای سلامت زنان مطرح هستند. گرچه ممکن است سطح این ترکیبات در بسیاری از نمونه‌ها در محدوده مجاز باشد، اما تماس مستقیم، مداوم و در ناحیه حساس بدن، ریسک اثرگذاری آن‌ها را افزایش می‌دهد. آگاهی از این خطرات و انتخاب هوشمندانه محصولات بهداشتی و پوشاک، نخستین گام برای محافظت از سلامت زنان در برابر آلودگی‌های شیمیایی است.